5.Sınıf Fen Bilimleri 3.Ünite Kuvvetin Ölçülmesi ve Sürtünme
1.KUVVETİN ÖLÇÜLMESİ
KUVVET: Hareketsiz cisimleri harekete geçirebilen, hareketli cisimleri hızlandırabilen yavaşlatabilen veya durdurabilen, cisimlerin hareket yönlerini ve şekillerini değiştirebilen etkiye kuvvet denir.
5.SINIF TÜM DERSLERİN PAYLAŞILDIĞI WHATSAPP GRUBU İÇİN TIKLAYINIZ
KİTAP ÇEKİLİŞLERİNİN YAPILACAĞI GRUBUMUZA KATILMAK İÇİN TIKLAYINIZ
Kuvvetin cisimler üzerindeki etkileri: Topa vururken, bisiklet sürerken, musluğu açıp kapatırken, eşyaların yerlerini değiştirirken, yazı yazarken, elektrik düğmesini açıp kapatırken kuvvet uygularız.
Doğada var olan kuvvetler, Bayrağı dalgalandıran kuvvet, Gemilerin su üstünde kalmasını sağlar, Mıknatısın bazı cisimleri çekmesini sağlar, Havaya atılan cismin yere düşmesini sağlayan vb. kuvvetler vardır. Elektrik düğmesini açmak için uygulanan kuvvetle, bir çocuğu kaldırmak için uygulanan kuvvet aynı değildir.
Kuvvetin büyüklüğü, kuvvetin esnek cisimler üzerindeki etkilerinden faydalanarak ölçülebilir. Kuvvetin etkisi ile şekil değiştiren, Kuvvet ortadan kalktığında tekrar eski hâlini alan cisimlere esnek cisim denir.
Yay, sünger, lastik gibi cisimler, esnek cisimlerdir. Dinamometrelerin yapımında esnek cisimler kullanılır.
Kuvvetin büyüklüğü, kuvvetin cisimler üzerindeki hareket ve şekil değişikliğinden yararlanılarak ölçülebilir. Kuvvetin büyüklüğünü ölçen araçlara kuvvetölçer adı verilir. Kuvvetölçerin bilimsel adı dinamometredir. Kuvvet, dinamometre ile ölçülür. Birimi Newtondur. N ile gösterilir. Fizik bilimine yaptığı katkılardan dolayı kuvvet birimine Isaac Newton’un soyadı verilmiştir.
Dinamometre kuvvetin cisimler üzerindeki şekil değişikliği etkisi kullanarak yapılmıştır. Dinamometredeki yaylara uygulanan kuvvet sonucu uzama meydana gelir. Uygulanan kuvvet ne kadar büyük olursa dinamometredeki yayın uzama miktarı da o kadar büyük olur.
Dinamometrenin ölçebileceği en büyük kuvvet değeri; kullanılan Sarmal yayın cinsine, kalınlığına ve boyuna bağlıdır.
Dinamometrelerin üstünde ölçebilecekleri en büyük kuvvet değerleri yazılır. Dinamometreye ölçebileceğinden daha fazla kuvvet uygulanırsa içindeki yayın esneklik özelliği bozulur ve yay eski hâline dönemez.
Dinamometrelerin ölçüm çubukları eşit bölmelendirilir. Dinamometrenin ölçebileceği en yüksek kuvvet değerini, ölçüm çubuğunun toplam bölme sayısına böldüğümüzde
her bir bölmenin ölçtüğü kuvvet değerini hesaplamış oluruz.
ISAAC NEWTON (Ayzek Nivtın, 1642-1727): Fizik bilimine yaptığı katkılardan dolayı kuvvet birimine Isaac Newton’un soyadı verilmiştir. Modern fiziğin en önemli yasalarından hareket yasalarını ortaya koymuştur. Kütle, kuvvet gibi kavramları açıklamıştır. Yer çekimi kanunu bulmuştur. Newton ilk yansıtmalı teleskobu icat ederek, Güneş sisteminin merkezinde güneşin bulunduğunu matematiksel olarak da ispatlamıştır. Işığın renklerine ayrılması ve gözün çalışması üzerine çalışmalar yapmıştır. Ses dalgalarını da yakından incelemiştir.
Bilim adamlarının başarıları, bilimsel bir probleme çözüm ararken yoğun ve sürekli bir şekilde düşünebilme ve deney yapma becerisi ile açıklanmıştır. Ülkeler bilime ve bilim insanına verdikleri önemle gelişmelerini sürdürebilirler.
2.SÜRTÜNME KUVVETİ
Cisimlere uygulanan kuvvetler her zaman onların hareket etmelerini, yavaşlama veya hızlanma gibi farklı hareketler yapmalarını sağlamaz. Bazı kuvvetler cisimlerin hareket etmelerini engeller veya zorlaştırır.
Cisimle yüzey arasında oluşan ve cismin hareketini zorlaştıran ya da engelleyen kuvvete sürtünme kuvveti denir. Sürtünme temas gerektiren bir kuvvettir. Cismin hareket yönüne ters yönde etki eder.
Cisim, temas ettiği yüzey ile etkileşim içindedir. Farklı yüzeylerin sürtünmeleri de farklıdır.
Pürüzlü yüzeylerde cismin hareketi zorlaşırken, pürüzleri az olan kaygan yüzeylerde ise cismin hareketi kolaylaşır. Pürüzlü bir yüzeyin sürtünme kuvveti kaygan (az pürüzlü) bir yüzeye göre daha büyüktür.
Pürüzlü yüzeyler: Halı, keçe, kuma, toprak, çim saha ve zımpara kâğıdının yüzeylerinde girinti ve çıkıntılar fazladır. Böyle yüzeylere pürüzlü yüzeyler denir. Cisimler pürüzlü yüzeylerde daha zor hareket eder. Bunun sebebi sürtünme kuvvetinin pürüzlü yüzeylerde fazla olmasıdır.
Kaygan(az pürüzlü) yüzeyler: Cam, buz, porselen, mermer, beton, fayans, kuşe kâğıt gibi yüzeyler daha az girinti ve çıkıntıya sahiptir. Bu yüzden böyle yüzeylere kaygan yüzeyler denir. Yüzeyin daha kaygan olması sürtünme kuvvetinin daha az olmasını sağlar. Bu durumda cismin hareketi kolaylaşır.
Tamamen pürüzsüz bir yüzeyden söz edilemez. Çünkü baktığımızda veya elimizle dokunduğumuzda pürüzsüz olduğunu düşündüğümüz bir cismi mikroskopla incelediğimizde aslında pürüzlü olduğunu görürüz.
Tekerlekli sandalyeyi beton bir zeminde sürmek kolayken toprak zeminde zordur. Bunun sebebi toprak zeminin daha pürüzlü olması ve sürtünme kuvvetinin hareketi engelleyici etkisinin fazla olmasıdır.
Sürtünme kuvveti günlük yaşamımız için her zaman hareketi zorlaştırıcı veya engelleyici bir kuvvet değildir. Bazı olayları gerçekleştirmek veya işleri yapmak için sürtünme kuvvetine ihtiyacımız vardır.
Kışın arabaların lastiklerine zincir takılması sürtünme kuvvetini artırarak arabanın kaymasını
engeller. Halterciler halteri kaldırmadan önce ellerini özel bir tozla ovalar. Bu toz sürtünme kuvvetini
artırarak halterin ellerinden kaymamasını sağlar.
Makine parçaları da sürtünmeye bağlı aşınmaların engellenmesi için yağlanır. Su ve yağ yüzeyin pürüzlerini doldurarak yüzeyi pürüzsüz hâle getirir.
Ağır bir valizi kolay hareket ettirmek için valizin altına takılan tekerler sürtünmeyi azaltır. Böylece cisim daha kolay hareket ettirilir.
HAVA DİRENCİ
Hava ortamında hareket eden cisimlerle hava arasında sürtünme kuvveti vardır.Havanın cisimlerde uyguladığı sürtünme kuvvetine hava direnci denir. Hava direnci cisimlerin hareketini engelleyici bir etkidir. Cisimler hava ortamında hareket ederken havanın direnci cisimlerin hareket yönüne ters yönde etki eder.
Salıncakta sallanan çocuğun bir süre sonra yavaşlayıp durmasının sebebi de hava direncidir.
Cismin havayla temas eden yüzeyi ne kadar genişe hava direnci de o kadar fazla olur. Paraşütlerin yüzeylerinin büyük olması hava direncini artırarak paraşütçünün yere yavaş ve güvenli inmesini sağlar.
Kuşların, hızlı koşan hayvanların vücut şekilleri, bisiklet yarışçılarının yarışırken aldıkları pozisyonlar hava direncini azaltan durumlardır. Uçakların ve arabaların ön kısımlarının sivri olması da hava direncini azaltacak şekilde yapılan tasarımlara örnektir.
HEZARFEN AHMET ÇELEBI (1609-1640): Yapay kanatlar takarak uçabilen ilk insan olarak tanınır. Hezarfen Ahmet Çelebi çocukluğundan itibaren uçmaya olan merakı ile dikkat çekmiştir. Uzun yıllar kuşların kanat yapılarını ve nasıl uçabildiklerini araştırıp uçuş denemeleri yapmıştır.
SU DİRENCİ
Suyun cisimlere uyguladığı sürtünme kuvvetine suyun sürtünme kuvveti veya su direnci denir.
Su direnci, suyun içerisinde hareket eden cisimlerin hareketini zorlaştırır. Su direnci cisimlerin suya temas eden yüzeylerinin büyüklüğüne bağlıdır. Yüzeyin büyüklüğünün artması su direncini artırır.
Dalgıçların özel kıyafetleri, su direncini azaltacak şekildedir. Suda yaşayan canlıların vücut yapıları su direncini en aza indirecek şekildedir. Gemilerin ön kısımlarının V şeklinde olması da suda yaşayan canlılardan esinlenerek su direncini azaltacak şekilde tasarlanmıştır. Böylece gemiler suyun içinde rahat hareket edebilir.
VECİHİ HÜRKUŞ (1896-1969)
Türk havacılık tarihinin önemli isimlerinden biri olan Vecihi Hürkuş, uçak tasarlayıp üreten ilk Türk’tür.
1925 Yılında ilk Türk uçağını yapmıştır. VECİHİ K-VI ismini verdiği uçağını başarıyla uçurmuştur.
DEVRIM ARABASI 16 Haziran 1961 tarihinde Eskişehir’de TCDD (Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları) fabrikasında Türk mühendisler ilk yerli otomobilimizi ürettiler. “Devrim Arabası” ilk yerli otomobil olarak tarihe geçti.