5. Sınıf Türkçe Konu Anlatımı Cümlede Anlam

Öznel ve Nesnel Yargılar
Kişiden kişiye değişen, kanıtlanamayan yargılar öznel; kişisel duygu ve düşünceleri içermeyen, kanıtlanabilen yargılar ise nesneldir.
Kış mevsimini güzel yapan lapa lapa yağan kardır. (Öznel)
Kış mevsimi kuzey yarım küre için aralık, ocak ve şubat aylarından oluşur. (Nesnel)
Menekşe, kalp şeklinde olan yaprakları ve farklı renkleriyle her zaman ortama güzellik katan

bir bitkidir. (Öznel)
Menekşenin 450 farklı türü vardır. (Nesnel)

Sebep-Sonuç ve Amaç-Sonuç Cümleleri
Bir eylemin, olayın, durumun hangi gerekçeyle ya da sebeple gerçekleştiğini ifade eden cümlelere sebep-sonuç cümlesi denir. Sebep-sonuç cümlelerinde “-dığı için, -den dolayı, -ınca, çünkü” gibi ek ve ifadelere yer verilir.
Uzun süre güneşte kaldığı için baygınlık geçirmiş.
Pikniğe gidemedik çünkü hava yağmurluydu.
Okumayı sevdiğinden dolayı ona kitap hediye ettik.
Elindekileri yere atınca onu uyardım.

Bir yargının gerçekleştirilme amacıyla birlikte verildiği cümlelere amaç-sonuç cümlesi denir. Amaç-sonuç cümlelerinde “-mak için, diye, amacıyla” gibi ifadelere yer verilir.
Su kuyusu açmak için Afrika ülkelerine gittik.
Çocuklar sevinsin diye bahçeye salıncak kurduk.
Kardeşimi dil öğrenmesi amacıyla yurt dışına gönderiyoruz.

Kavramlar
Karşılaştırma: Varlıklar (nesne, eser, kişiler vb.) arasındaki benzer ve farklı yönlerin ifade edildiği cümlelerdir. Karşılaştırma cümlelerinde “göre, kadar, daha, en” gibi ifadelere yer verilir.
Antalya İzmir’e göre daha sıcaktır.
Tiyatronun sinema kadar izleyicisi yoktur

Koşul (Şart): Bir durumun gerçekleşmesinin başka bir durumun
gerçekleşmesine bağlı olduğu cümlelerdir. Koşul cümlelerinde “ama, üzere, ise” gibi ifadelere yer verilir.
İzin verirseniz bu akşam sinemaya gitmek istiyoruz.
Denize girebilirsin ama kıyıdan uzaklaşmayacaksın.
İki saat sonra geri getirmek üzere bisikletimi alabilirsin.

Örneklendirme: Bir konunun daha iyi anlaşılması için örneklerin verildiği cümlelerdir. “Örneğin, mesela” gibi ifadeler bu cümlelerde yer alır.
Hayvanlar aleminde çalışkanlığıyla meşhur bazı canlılar vardır.
Örneğin arı, karınca, kunduz bunlardan sadece birkaçıdır.

Benzetme: Aralarında ilgi kurulan iki varlıktan nitelikçe zayıf olanın güçlü olana benzetilmesidir. Benzetme cümlelerinde “gibi, âdeta, sanki” ifadelerine yer verilir.
Bizim takımın oyuncuları bugün fırtına gibiydi.
Kar yağınca ağaçlar âdeta gelin olmuştu.

Öneri: Bir sorunu çözmek ya da daha iyi bir duruma gelmesini sağlamak için ileri sürülen görüşlerdir.
Başarılı olmak için derslerine düzenli olarak çalışmalısın.
Bu işe girişmeden önce büyüklerinin fikirlerini almalısın.

Olasılık: Bir olayın ya da durumun gerçekleşip gerçekleşmeyeceğinin tam olarak bilinmemesidir.
Ara tatilde Uludağ’a gidebiliriz.
Sanırım bugün okula gelmedi.
Bu mahalleye taşınalı galiba on sene olacak.

Tanımlama: Herhangi bir şeyin ne olduğunu anlatan cümlelerdir. Tanım cümleleri “Bu nedir?” sorusuna cevap vermektedir.
İki veya dört tekerlekli, dingili tekerlekle birlikte dönen öküz arabasına kağnı denir.
Buhar, ısı etkisiyle sıvıların ve bazı katıların gaza dönüşmesidir.

Varsayım: Gerçekleşmemiş bir olayın gerçekleşmiş gibi kabul edildiği cümlelerdir. “Tut ki, diyelim ki, farz edelim, varsayalım” gibi ifadelere bu cümlelerde yer verilir.
Diyelim ki borç para bulamadın, ne yapacaksın?
İstediğin liseyi kazandığını farz et.

Duygusal ve Abartılı Anlatım
Duygusal Anlatım: Sevinç, acıma, üzüntü gibi duyguların ifade edildiği cümlelerdir.
Yaşlı adamı o hâlde görünce içim sızladı.
Bayram sabahları içim içime sığmıyor.

Abartılı Anlatım: Bir olayı ya da durumu olduğundan
daha büyük ya da küçük gösteren cümlelerdir.
İstediği oyuncağı bulmak için dünyayı dolaştım.
Öğleye kadar nefes almadan çalıştı ve dosyayı tamamladı.

Nezaket Bildiren İfadeler
Türkçede nezaket anlamı, kendine özgü biçimde çeşitli unsurlar aracılığıyla ifade edilir. Konuşmalarımızda nezaket bildiren sözler kullanmalıyız. Örneğin;
Bir iyilik gördüğümüzde “Teşekkür ederim.”
Bize teşekkür edildiğinde “Rica ederim.”

Gerçek ve Hayal Ürünü Unsurlar
Bazı metinlerde gerçekleşmesi mümkün olmayan (hayal
unsuru) ifadelere yer verilir. Örneğin;
Yaşlı tilki, karganın ağzından peyniri almak için ona çok dil döktü.
Gökyüzüne merdiven dayadım, bulutlara ulaşmak için.
Bazı metinlerde de gerçekleşmesi mümkün olan olaylara yer verilir.
Öğleden sonra traktörle tarlayı sürdüm.
O sabah bütün aile bir araya gelmiştik

Cümle Yorumlama ve Örtülü Anlam
“Bir tek kitap yazmak için, yarım kitaplık okuyunuz.” cümlesinde “yazar olmanın çok okumaktan geçtiği” anlatılmıştır.
“Bir tecrübe dikeni, bir yığın ikazdan daha değerlidir.” cümlesi ile “Bir musibet bin nasihatten iyidir.” cümlesi aynı mesajı vermektedir.
“Şairlik genetiktir, sonradan kazanılmaz.” cümlesi ile “Şairlik bir tecrübe işidir, doğuştan edinilen bir yetenek değildir.” cümlesi anlamca çelişmektedir.

Cümle Tamamlama ve Oluşturma
Cümle tamamlama sorularında boş bırakılan yere cümleyi anlamca tamamlayacak en uygun ifade getirilmelidir.
“Okumadan geçen bir gün – – – -.” cümlesi “yitirilmiş bir gündür.” ifadesiyle tamamlanmalıdır.

Atasözleri ve Özdeyişler
Atalarımızın uzun gözlem ve tecrübeleri sonunda vardıkları değerlendirmeleri, hikmetli düşünce ve öğütleri örneklemeler yoluyla veren sözlere atasözü denir.
Atasözlerinin çoğu mecazi (temsili) sözlerdir. “Yuvarlanan taş yosun tutmaz.” atasözü “Sürekli olarak iş değiştiren bir kimse başarı kazanamaz.” anlamına gelmektedir. Buna göre atasözündeki “yuvarlanan taş” söz öbeği “iş değiştiren kimse”yi karşılamaktadır.
Atasözlerinin söyleyeni belli değildir.
“Sözünü bil, pişir; ağzını der, devşir.” atasözüyle “Boğaz dokuz boğumdur.” atasözü yakın anlamlıdır. Her iki atasözü de “Bir söz iyice düşünmeden söylenmemelidir.” anlamına gelmektedir.
Atasözleri uzun yıllardır aynı şekilde söylendiği için kalıplaşmış söz gruplarıdır. Dolayısıyla atasözünün kalıplaşmış şekli değiştirilemez.

Bir konu üzerine en çok bilinmesi gereken şeyi birkaç sözcükle ve çarpıcı bir biçimde anlatan, kimin
söylediği bilinen özlü sözlere vecize (özdeyiş) denir.
“Bir hatayı iki defa tekrar etmeyen en mükemmel insandır.” (Albert Einstein)
“Doğruluk her türlü şart altında meyve verir.” (Schiller)