6.Sınıf Fen Bilimleri 5.Ünite: Ses ve Özellikleri            

6.SINIF TÜM
DERSLERİN PAYLAŞILDIĞI WHATSAPP 1.GRUBU İÇİN TIKLAYINIZ

—————————————————————————————————-

6.SINIF TÜM DERSLERİN
PAYLAŞILDIĞI WHATSAPP 2.GRUBU İÇİN TIKLAYINIZ

—————————————————————————————————-

KİTAP
ÇEKİLİŞLERİNİN YAPILACAĞI GRUBUMUZA KATILMAK İÇİN TIKLAYINIZ

1.SESİN YAYILMASI

 Sesten birçok alanda yararlanırız. Birbirimizle iletişimde en önemli unsur sestir. Yunuslar da çıkardıkları seslerle iletişim kurarlar. Çevremizde olup bittiği halde göremediğimiz birçok olayı bize ulaşan sesleri değerlendirerek tahmin edebiliriz. Kamyonu görmesek bile onun bize yaklaştığını veya bizden uzaklaştığını sesinden anlayabiliriz.

Sesin günlük yaşamdaki önemi büyüktür. İletişimimizin büyük bir bölümünü sesimizi kullanarak gerçekleştiririz. Duygu ve düşüncelerimizi anlatmak için konuşuruz, şarkı söyleriz. Sevincimizi göstermek için kahkaha atarız, üzüldüğümüzde ağlarız. Evimizin duvarında yapılan tamirattan veya yolu kazmakta olan iş makinesinden çıkan sesler bizi rahatsız eder. Ayrıca yoğun trafikte araçların sesleri de rahatsızlık vericidir.

İnsanlar ses tellerinin titreşmesi sonucu ses çıkarır, çıkardıkları sesleri düzenleyerek konuşma, bağırma gibi olayları gerçekleştirir. Hayvanlar da insanlar gibi çıkardıkları sesler sayesinde birbirleriyle iletişim kurar. Örneğin kuşlar, besin bulmak ve tehlikeleri haber vermek için çeşitli sesler çıkarır.

Titreşim sonucu oluşan sesler, durgun suya atılan taşın oluşturduğu dalgalar halinde her yöne yayılır.

Bağlama ve ut gibi telli çalgılarda ise telin titreşmesi sonucunda ses oluşur. Alçaktan uçan helikopter ve uçak gibi taşıtların motor sesleri, pencerelerimizin titreşmesine sebep olur.

SESİN KATILARDA YAYILMASI:

Katılar sesi iletir.

• Bir kişinin kapıya vurmasıyla çıkan sesi,

• Dışarıdaki sesin duvardan geçmesini,

• Tren raylarındaki sesleri,

• Arkadaşımız yazı yazarken kulağımızı sıraya dayadığımızda duyduğumuz sesi,

• Bir matkapla duvarı delerken çıkan sesi, sesin katılarda yayılmasına örnek gösterebiliriz.

SESİN SIVILARDA YAYILMASI:

Sesin sıvılarda yayılmasından faydalanarak sonar cihazı geliştirilmiştir.

Bu cihaz sayesinde balıkların yerleri, deniz altında yeryüzü şekilleri tespit edilebilmektedir.

• Su içinde bulunan yunusların kendi aralarında haberleşmesini,

• Gemilerde kullanılan sonar cihazını,

• Deniz taşıtlarının motor sesinin su içinde duyulabilmesini, sesin sıvılarda yayılmasına örnek gösterebiliriz.

SESİN GAZLARDA YAYILMASI:

Ses gaz ortamda da yayılır. Ancak sesin gaz ortamda yayılması sıvı ortama göre daha yavaştır.

• Günlük yaşamda konuşmaları,

• Televizyon veya radyo hoparlöründen çıkan sesi,

• Sokakta oluşan gürültüyü,

• Gök gürültüsünü,

• Sehpanın üzerinde çalan telefon sesini,

• Havai fişek gösterisinde çıkan sesi duyabilmeyi, sesin gaz ortamda yayılmasına örnek gösterebiliriz.

Ses katı, sıvı ve gaz ortamlarda yayılır. Sesin yayılması için maddesel ortam gereklidir. Tanecikler arasındaki boşluk az olduğu için katılar sesi iyi iletir. Gaz tanecikleri arasındaki boşluk fazla olduğu için sesi iyi iletmez. Katılar sesi sıvılara göre, sıvılarda gazlara göre, daha iyi iletir.

SESİN ORTAMLAR ARASI YAYILMASI

İki taşı suyun içinde birbirine vurduğumuzda oluşan ses; önce sıvı ortamda, sonra da gaz ortamda yayılarak kulağımıza gelir. (SIVI – GAZ)

Kapalı bir odadayken sokaktaki darbeli matkabın sesi; bize ulaşıncaya kadar önce gaz ortamdan, sonra katı ortamdan, en son tekrar gaz ortamdan geçer. (GAZ – KATI – GAZ) Birinin kapıyı tıklatmasıyla oluşan ses; önce katı ortamda, sonra gaz ortamda yayılarak kulağımıza ulaşır. (KATI – GAZ)

                          2.SESİN FARKLI ORTAMDA FARKLI DUYULMASI

Çevremizde çok farklı sesler vardır. İşittiğimiz pek çok sesi birbirinden ayırır ve tanırız. Büyüklerimizin sesi ile arkadaşlarımızın sesini kolayca ayırt edebiliriz. Bize seslenen kişiyi sesinden tanırız.

FARKLI CISIMLERDE ÜRETILEN SESLERIN FARKLILIĞI

Davul sesi, darbuka sesinden; piyano sesi, org sesinden farklıdır. Kuş sesi, köpeğin sesi ve

İnsanların çıkardığı sesler de birbirinden farklıdır. Bunun sebebi ses kaynaklarının farklı olmasıdır.

Metal, plastik, porselen, cam ve tahta kaplara tahta kaşıkla vurduğumuzda çıkan seslerin hepsi birbirinden farklı olacaktır. Çünkü cisimlerin yapıldığı maddeler, o maddelerden çıkan sesi etkiler.

Aynı maddeden yapılmalarına rağmen şekillerinin farklı olması da sesi etkileyecektir.

Bağlama, gitar ve kemençe, hepsi telli müzik aleti olmalarına rağmen sesleri birbirinden farklıdır. Hatta aynı bağlamanın farklı telleri de farklı ses çıkarır. Bunun sebebi; tellerin kalınlığı, cinsi ve gerginliğinin farklı olmasıdır.

Farklı maddelerden farklı ses çıkmasına hayvanlar aleminden de örnekler verilebilir. Sincaplar ceviz, fındık, fıstık, badem gibi kabuklu yiyecekleri çok sever. Sincapların bu yiyeceklerin dolu olup olmadığını kabuklarına vurarak anlarlar. Kabuktan gelen sesin farklılığı onlara yol gösterir ve içi boş olanlarla vakit kaybetmezler. Bir başka örnek olarak yunuslar verilebilir. Yunuslar, çıkardıkları seslerle önlerindeki engelleri hissetmekle kalmaz, balık sürülerin yerlerini de bu sesle tespit eder. Farklı cisimlerden farklı seslerin çıkması canlıların hayatlarını kolaylaştırmaktadır. Farklı cisimlerden farklı seslerin çıkması canlıların hayatlarını kolaylaştırmaktadır.

AYNI SESİN FARKLI ORTAMLARDA FARKLI DUYULMASI

Ses kaynaklarının bulunduğu ortamın değişmesi sesi etkiler. İki taşı birbirine vurduğunuzda havada oluşturduğu ses ile suda oluşturduğu ses farklıdır. Bazen insanlar, trenin sesini duymasa bile kulağını tren raylarına dayayarak trenin geleceğini anlar. Çünkü raylar, gaz ortama göre sesi daha hızlı iletir.

Ses kaynağından çıkan ses, maddesel ortam farklılaşınca farklı şekilde duyulur. Maddesel ortamın değişmesi duyulan sesi farklılaştırır. Sesin ilerlediği ortam sesin iletim hızını da etkiler.

3.SESİN SÜRATİ

Sesin dalgalar halinde yayıldığını birinci bölümde öğrenmiştik. Ses dalgalarının belirli bir yayılma sürati vardır.

SESİN FARKLI ORTAMLARDAKİ SÜRATİ

Ses, titreşimler sonucu oluşur ve her yönde dalgalar halinde yayılır. Sesin yayılabilmesi için ortamın maddesel ortam olması gerekir.

Ses, maddelerde tanecikler sayesinde bir noktadan başka bir noktaya iletilir. Tanecikler ne kadar çok ve birbirine ne kadar yakın ise ses o kadar süratli yayılır.

Katı maddelerin tanecikleri birbirine yakın olduğu için ses, katılarda sıvılara göre daha süratli yayılır. Gaz maddelerin tanecikleri arasında boşluk fazla olduğu için ses en yavaş gaz maddelerde yayılır. Tanecik sayısı azaldıkça sesin sürati azalır. Boşlukta hiç tanecik bulunmadığı için ses yayılmaz.

SESİN YAYILMA SÜRATİNİN BAĞLI OLDUĞU FAKTÖRLER

1. Maddenin Fiziksel Hali: Ses en hızlı katılarda, sonra sıvılarda, en yavaş gazlarda yayılır. Katılarda tanecikler birbirine çok yakın olduğu için ses süratli yayılır.

2. Ortamın Yoğunluğu: Bir maddenin katı, sıvı ve gaz hallerinin yoğunlukları farklıdır. Yoğunluğu birim hacimdeki madde miktarı olarak tanımlamıştık. Bir maddenin yoğunluğu değiştikçe birim hacimdeki tanecik sayısı da değişir. Tanecik sayısı arttıkça maddenin yoğunluğu da artar ve dolayısıyla ses daha süratli yayılır. O halde ses, maddelerin en yoğun hali katılarda en süratli yayılırken en az yoğun olan gazlarda en yavaş yayılır.

3. Ortamın Sıcaklığı: Maddelerin sıcaklığı arttıkça maddeyi oluşturan taneciklerin sürati de artar.Tablodan anlaşılacağı üzere maddelerin sıcaklığına bağlı olarak sesin sürati değişir. Örneğin demirin 0 ⁰C’taki ses yayılma sürati ile 20 ⁰C’taki ses yayılma sürati farklıdır.

IŞIK VE SESİN SÜRATLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI: Yağmurlu bir akşamda önce şimşeğin çaktığını görürüz, sonra da gök gürültüsünü duyarız. Aynı şekilde yıldırım düştükten sonra gök gürültüsünü işitiriz. Havai fişek atıldığında önce ışığını görürüz, sonra patlama sesini duyarız. Verilen örneklerden ışığın süratinin sesin süratinden fazla olduğunu anlayabiliriz.

SES BİR ENERJİDİR: Ses enerjisi hareket ve ısı enerjisine dönüşebilir. Kaynağından uzaklaştıkça sesin şiddeti azalır. Ses enerjisinin aktarılabilmesi için taneciklerin birbirine temas etmesi gerekir. Hoparlörden çıkan ses dalgaları havada yayılırken hoparlörün önündeki mum alevinin titreşmesine sebep olur. Bu da sesin enerji olduğunu gösterir.

Sesin Bir Enerji Olduğunu Gösteren Diğer Olay veya Durumlar                                 

• Çok alçaktan uçan bir savaş uçağının oluşturduğu ses enerjisi, pencere camlarını kırabilir.

• Dağlarda düşük şiddetli bir ses yüzünden çığ oluşabilir.

• Böbrek taşının kırılmasında ses enerjisinden yararlanılır.

• Mikrofonda ses enerjisi elektrik enerjisine dönüşmektedir.

SESİN MADDE İLE ETKİLEŞİMİ

Evimizin penceresi kapalıyken evin önünden geçen seyyar satıcının sesini duyarız. Seyyar satıcının çıkardığı ses, dalgalar halinde havada ilerlerken pencere camına ve duvara çarpar. Bu ses dalgalarından bir kısmı cam ve duvarı geçerek tekrar havada ilerleyerek kulağımıza gelir.

Bu olay sesin yayılmasıdır. Ancak ses dalgalarının bir kısmı duvar ve cam tarafından soğurulur (emilir).                                                                                                                                                     

Ses madde ile karşılaşınca;                                                       

• Maddeye (engele) çarparak geri dönebilir (yansır).

• Madde tarafından soğurulabilir.

• Bir kısmı yansır, bir kısmı emilir, ve bir kısmı da diğer tarafına geçebilir.

Yeşil dalgalar: Ses kaynağından çıkan ses dalgalarıdır.

Kırmızı dalgalar: Engele çarparak engel tarafından yansıyan ses dalgalarıdır.

Açık yeşil (sönük) dalgalar: Engele çarparak engelden geçen ses dalgalarıdır.

SESIN YANSIMASI: Ses kaynağından çıkan ses dalgalarının bir maddeye çarpıp geri dönmesi olayına sesin yansıması denir.

 Boş bir odada şiddetli duyulan sesler, odada eşya olduğunda aynı şiddette duyulmaz. Bunun sebebi boş odadaki sesin, daha fazla yansıyarak oda içine geri dönmesidir.

Oysa eşya dolu bir odada ses farklı yönlere dağılmaktadır ve bazı eşyalar tarafından ses soğurulmaktadır. Burada ses daha az şiddetli duyulur.

Ses, pürüzsüz ve sert yüzeylerden yansıdığı için daha şiddetli duyulur. Ses, pürüzlü ve boşluklu yüzeyler tarafından soğurulduğu için daha az şiddette duyulur.

Sesin yansımasının bilim ve teknolojide çok büyük önemi vardır. Sesin yansıma özelliğinden yararlanarak teknolojide birçok alet geliştirilmiştir.

Ultrason: Tıp alanında iç organlarımız ve anne karnındaki bebeğin görüntüsünü elde etmek için ses dalgaları gönderilir. Gönderilen ses, bilgisayarda anlamlı bir görüntüye dönüştürülür. Ultrasonda kullanılan ses dalgaları zararsızdır.

Sonar: Bu cihaz da sesin yansıma özelliğinden yararlanılarak geliştirilmiştir. Denizaltılar bununla mesafe tespiti yapabilir, deniz tabanının haritasını çıkarabilir. Balıkçılar sonar cihazı sayesinde denizdeki balık sürülerinin yerini bulabilir.

 Radar: Uçak ve gemilerde kullanılan bu cihaz çok yüksek titreşimli ses dalgaları yayar.

Sesin yansıma özelliğinin kullanıldığı başka alanlar da vardır. Örneğin sesin yansıma özelliği bir borunun çatlak olup olmadığının tespit edilmesinde, bazı cisimlerin dezenfekte edilmesinde kullanılır.Yarasalar ve yunuslar için sesin yansıma özelliği çok önemlidir. Bu iki tür de ses dalgaları göndererek avlarının yerini tespit eder.

SESIN SOĞURULMASI VE YALITIMI:  Bazı evlerde yan dairedeki müzik sesini duyabiliriz. Çünkü sesin bir kısmı duvardan geçmiştir. Bir kısmı ise duvar tarafından soğurulmuştur. Duvar, sesin bir kısmını soğurduğu için kulağımıza gelen ses, yan dairede duyulan ses kadar şiddetli değildir.

Sesin soğurulması, sesin maddeler tarafından emilerek şiddetinin azaltılması anlamına gelir.

Sesin soğurulması için yumuşak ve gözenekli maddeler kullanılır.

Bu maddeler sesi daha çok soğurur. Boş bir odada duyulan ses, eşya dolu odadaki sese göre daha fazladır. Eşyalar dağınık ve pürüzlü bir yüzeye sahip olduğu için ses dağınık yansır. Bu durumda ses dağınık yansıyınca da sesin soğurulması daha fazla olur.

Ses soğurulunca da sesin şiddeti azalır. Karlı günlerde şehir sessizleşir. Bunun sebebi, kar tanelerinin girintili çıkıntılı yapısından dolayı gürültüyü soğurmasıdır. Ormanlık alanlar soluduğumuz havayı temizlediği gibi ağaç yaprakları ve ağaç dalları da sesi soğurur. Dolayısıyla yeşil alanlarda şehir gürültüsü daha azdır.

Arabaların gürültüsünden etkilenmemek için motor bölmelerine sesi soğuran maddeler konur. Bu maddeler keçe ve cam yünü karışımıdır. Ses kayıt odaları ve stüdyolar sesin dağınık yansımasını sağlamak için özel maddelerle kaplanır. Bu odalarda ses emici özelliği bulunan akustik süngerler kullanılır. Duvara yerleştirilen strafor köpük ses yalıtımı sağlar. Çift camlarda da pencerelerin arasındaki hava vakumlanarak ses yalıtımı sağlanır.

Maddelerin sesi soğurma özellikleri birbirinden farklıdır. Bazı maddeler sesi çok soğururken bazıları ise daha az soğurur. Bina duvarlarının sesi geçirmemesine dikkat edilmelidir. Lastik, pamuk, yün, keçe ve halı gibi maddeler sesi çok soğurur yani az iletir. Tahta, demir, bakır ve beton gibi maddeler sesi az soğurur yani iyi iletir.

Akustik (ses bilimi) : Gürültü insanın yaşam kalitesini olumsuz etkiler. Gürültü ile mücadele etme yollarından biri akustik uygulamalardır. Bir ortamın akustik özellikleri zayıf ise o ortamda rahatsız edici bir yansıma oluşur.

Akustik; Sesin özelliklerini, farklı ortamlardaki yayılımını, bulundukları ortamla etkileşimini inceleyen bilim dalıdır.

Sinema, tiyatro, konser salonu gibi yerlerde dıştaki sesin içeri girmemesi; içerdeki sesin de en iyi şekilde iletilmesi gerekir. İlk çağlardan beri akustik önemsenmiştir. Mimar Sinan’ın Süleymaniye Camii ve Denizli Pamukkale’deki Hierapolis antik tiyatrosu akustik özellikleri en iyi anlatan yerlere birer örnektir.