7.Sınıf Sosyal Bilgiler 2.Ünite Kültür ve Miras Değişen Dünya Değişen Osmanlı

LALE DEVRİ
Lale Devri, 1718 Pasarofça Antlaşması’ndan 1730 Patrona Halil İsyanı’na kadar olan dönemdir. Dönemin padişahı III. Ahmet, sadrazamı Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’dır. Bu dönemde;
-Devlette huzur ve barış sağlanmaya çalışıldı.
-Lüks ve eğlenceye düşkünlük vardı.
-Sanat ve edebiyata önem verildi.
-Avrupa’daki bilim, sanat, kültür ve askerlik gibi alanlardaki gelişmeler takip edilmeye çalışıldı.
-Birçok saray ve köşk yapıldı, bahçeler çiçeklerle süslendi.evdekihocam.com
Özellikle lale çiçeğinin çeşitleri yetiştirildi (bu nedenle döneme “Lale Devri” denildi).
LALE DEVRİ ISLAHATLARI
-İbrahim Müteferrika ve Sait Efendi tarafından İstanbul’da ilk Türk matbaası kuruldu (1727).
Matbaada dini kitaplar dışında da eserler basıldı.
-Avrupa’daki yenilikleri ve gelişmeleri daha yakından takip edebilmek için Paris, Londra, Viyana gibi başkentlere geçici elçilikler kuruldu.
-Yalova’da kâğıt fabrikası kuruldu.
-Yeniçerilerden bir itfaiye bölüğü oluşturuldu.
-İstanbul ve önemli şehirlerde kütüphaneler açıldı.
-İlk defa çiçek aşısı uygulandı.
-İstanbul ve Selanik’te kumaş fabrikası kuruldu.evdekihocam.com
-İstanbul, İznik ve Kütahya’da bulunan çini atölyeleri yenilendi.
-Arapça ve Farsça eserler Türkçe’ye çevrildi.
-Yerli malı kullanımına önem verildi.
-Mimari, resim ve minyatürde gelişmeler oldu (III. Ahmet Çeşmesi, Levni’nin minyatürleri).
-Yeni kütüphaneler açıldı. Doğu ve Batı eserleri tercüme edildi.
NOT: Lale Devri’nde askeri alanda ıslahat yapılmamıştır.
PATRONA HALİL İSYANI (1730)
-Patrona Halil adında bir hamam tellağı, İstanbul’da ayaklanma çıkardı. Halkın bir kısmı da bu ayaklanmayı destekledi.
-Sebepleri; devlet adamlarının lüks ve eğlenceye düşkünlükleri, aşırı harcamalarda bulunmalarının halk arasında hoşnutsuzluk oluşturması; ıslahatların halkın düzeyinde olmaması; Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın, yakınlarını yüksek memurluklara getirmesidir.
-Sonuçları; Nevşehirli Damat İbrahim Paşa öldürüldü; III. Ahmet tahttan indirilerek yerine I. Mahmut getirildi; köşkler yıkıldı, bahçeler bozuldu; Lale Devri sona erdi.
NOT: Levni; Lale Devri’nin en önemli minyatür üstadıdır. Asıl adı, Abdülcelil Çelebi’dir.
18. YY ISLAHATLARI
I. MAHMUT:
-Topçu ve humbaracı ocakları ıslah edildi.
-Orduda; takım, tabur, bölük ve alay teşkilatı kuruldu.
-Orduya subay yetiştirmek için Kara Mühendishanesi (Mühendishane-i Berri Hümayun) açıldı (1731)
III. MUSTAFA:
-Tophane ıslah edildi, yeni toplar döktürüldü.
-Sürat Topçuları birliği kuruldu.evdekihocam.com
-Maliye alanında düzenlemeler yapıldı.
-Donanmaya subay yetiştirmek amacıyla Deniz Mühendishanesi (Mühendishane-i Bahri Hümayun) açıldı
I. ABDÜLHAMİT:
-İstihkâm Okulu açıldı.
-Sürat topçularının sayısı arttırıldı.
-Kara ve deniz kuvvetlerini ıslah etmek için Avrupa’dan subaylar ve uzmanlar getirildi.
-Maliye alanında düzenlemeler yapıldı.
III. SELİM:
-III. Selim döneminde yapılan ıslahatların tümüne “Nizam-ı Cedit” (Yeni Düzen) denir.
-Avrupa tarzında bir ordu kuruldu. Bu orduya “Nizam-ı Cedit Ordusu” denir (Nizamı-ı Cedit ordusunun eğitim ve öğretimi için Fransa ve İsveç’ten subaylar getirildi. Bu ordu Akka Kalesi önünde Napolyon’un ordusunu yenilgiye uğrattı).
-Nizam-ı Cedit ordusunun masraflarını karşılamak için “İrad-ı Cedit” hazinesi kuruldu.
-Yerli malı kullanımı teşvik edildi.evdekihocam.com
-Avrupa’yı yakından takip edebilmek için Londra, Paris, Viyana ve Berlin’de sürekli elçilikler kuruldu.
-Okullarda yabancı dil uygulaması başlatılarak Fransızca zorunlu yabancı dil haline getirildi.
-III. Selim dönemi Kabakçı Mustafa İsyanı ile sona erdi. Nizam-ı Cedit Ocağı kaldırıldı.
18. YÜZYILDA YAPILAN ISLAHATLARIN GENEL ÖZELLİKLERİ
-Osmanlı Devleti’nin bilim ve teknik alanında Avrupa’nın gerisinde kaldığı kabul edilerek, Avrupa örnek alınmıştır.
Bu dönemde yapılan ıslahatlarda Avrupa’nın etkisi görülmektedir.
-Gerilemeyi durdurmak için köklü ıslahatlar yapılmıştır.
-Islahatlar padişahlar ve devlet adamları tarafından gerçekleştirilmiştir. Islahatlar daha çok kişilere bağlı kalmıştır.
-Islahatlara karşı en büyük tepki yeniçerilerden gelmiştir.evdekihocam.com
-Islahatlara karşı isyanlar çıkmış, çıkan isyanlar sonucunda yapılan ıslahatlar yarım kalmıştır.
-Bu dönemde yapılan ıslahatlar 17. yüzyılda yapılan ıslahatlara göre daha köklü ve kalıcı olmuştur.
-Islahatlar sonucu birçok teknik makine ve buluş İstanbul’a gelmiştir.
19. YY ISLAHATLARI
II. MAHMUT:
1826’da Yeniçeri Ocağı’nı kaldırdı. (Vaka-i Hayriye –Hayırlı Olay)
Asakir-i Mansure-i Muhammediye adında yeni bir ordu kuruldu.
Harp Okulu açıldı.
Giysi konusunda memurlara zorunluluklar getirildi.
Eyaletler yeni valiliklere ayrılarak memurlar maaşlı duruma getirildi.
Müsadere (devletin ölen kişilerin mallarına el koyması ) yöntemi kaldırıldı.
Tımar sistemi kaldırıldı.
Divan kaldırıldı; Bakanlar Kurulu sistemine geçildi.
Muhtarlıklar oluşturuldu.
Posta örgütü oluşturuldu.
Karantina servisi kuruldu.
Askeri amaçla, yalnız erkeklerin sayıldığı ilk nüfus sayımı yapıldı.
İlk resmi Türk gazetesi yayınlandı. (Takvim-Vekaî)
İlköğretim zorunlu duruma getirildi.evdekihocam.com
İlk kez Avrupa’ya öğrenci gönderildi.
Edebiyat, tarih, tıp alanında fakülteler açıldı.
NOT: Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması, II. Mahmut’un ıslahatlarını rahat yapmasına olanak sağlamıştır.
ABDÜLMECİD DÖNEMİ:
-1839’da Tanzimat Fermanı yayınlandı. Tanzimat Fermanı; Mustafa Reşit Paşa tarafından hazırlanarak Gülhane Parkı’nda halka okundu.evdekihocam.com
Fermanın diğer adı da “Gülhane Hatt-ı Hümayunu’dur.
Tanzimat Fermanı ile; Osmanlı topraklarında yaşayan herkesin (Müslüman, Hıristiyan, Musevi) can, mal ve namus güvenliğinin sağlanması, mahkemelerin açık hale getirilmesi, kanun önünde eşitliğin sağlanması, vergilerin herkesin gelirine göre düzenlenmesi ve herkese mal edinebilme hakkı sağlandı.
-1856 tarihinde Islahat Fermanı imzalandı. Islahat Fermanı ile;
Hıristiyan ve Musevileri küçük düşürücü sözlerin kullanılmaması, azınlıkların kilise ve okul açması, devlet memuru olabilmesi, il genel meclisine üye olması, din ve mezhep özgürlüğünün tanınması, herkesin kanun önünde eşit olması, herkesin serbest ticaret yapmasına imkân sağlandı.
-İlk defa kâğıt para basıldı (“kaime” adı verilir).
-Galatasaray Sultanisi, Mülkiye, Darüşşüfaka ve Sanat Okulları açıldı.
-Yeni yönetim birimleri oluşturuldu. Bunlar; il, liva, kaza, nahiye ve köylere ayrıldı.
II. ABDÜLHAMİT:
-1876’da I. Meşrutiyet Genç Osmanlılar (Jön Türkler/Namık Kemal, Mithat Paşa, Ziya Paşa)’ın çalışmalarıyla II. Abdülhamit tarafından ilan edildi. I. Meşrutiyet’in ilanı ile; padişahın yetkileri kısıtlandı. Halk ilk kez yönetime katılma hakkı elde etti.evdekihocam.com
23 Aralık 1876’da Kanun-i Esasi kabul edildi.
NOT: Kanun-i Esasi, Osmanlı Devleti ve Türk tarihinin ilk anayasasıdır.
-Anayasaya göre, padişah meclisi kapatma yetkisine sahipti. II. Abdülhamit, 1877–1878 Osmanlı-Rus Savaşı (93 Harbi) nedeniyle meclisi kapattı ve milletvekillerini Malta’ya sürgüne gönderdi.
-Meşrutiyeti yeniden kurmak isteyen aydınlar İttihat ve Terakki Cemiyeti’ni kurdular. İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin (Enver Bey ve Niyazi Bey) baskılarına daha fazla dayanamayan II. Abdülhamit 23 Temmuz 1908’de II. Meşrutiyet’i ilan etti.
Kanun-i Esasi bazı değişiklikler yapılarak yeniden ilan edildi. Padişahın meclisi açma-kapama yetkisi kısıtlandı, sürgüne gönderme yetkisi elinden alındı.
31 MART OLAYI:
Meşrutiyet yönetimine karşı olanların kışkırtmaları sonucu 13 Nisan 1909 günü (Hicri takvime göre 31 Mart) İstanbul’da ayaklanma çıktı.evdekihocam.com
Ayaklanmayı bastırmak için İttihat Terakki Cemiyeti, Hareket Ordusu adı verilen bir birliği Selanik’ten İstanbul’a gönderdi.
Ordunun kurmay başkanı, Mustafa Kemal idi. İsyan bastırıldı.
II. Abdülhamit tahttan indirildi.
HABERLEŞME ALANINDA YAPILAN ISLAHATLAR
Osmanlı devlet adamları XIX. yüzyılda haberleşme alanında ıslahatlar yapılması gerektiğini düşünmüştür.
Bunun üzerine 1840 yılında Posta Nezareti kurulmuştur. Posta Nezareti’nin kurulmasının ve illere postaneler açılmasının ardından ise Osmanlı Devleti ilk kez 1854 yılında Kırım Savaşı’nda telgrafı kullanmıştır. Telgraf daha sonra, telgraf hatlarının ülke geneline yayılması ile önemli bir haberleşme aracı hâline gelmiştir.
ULAŞIM ALANINDA YAPILAN ISLAHATLAR
Buharlı makinenin icat edilmesinin ardından XIX. yüzyılda Avrupa’da buharla çalışan tren ve gemiler kullanılmaya başlanmıştır.
Osmanlı Devlet adamları buharlı makine ile çalışan bu araçları incelemiş ve İngiltere’den buharlı bir gemi alınmıştır.evdekihocam.com
Buharlı gemilerden sonra buharlı trenler de kullanılmaya başlanmıştır. İlk demir yolu hattımız İzmir ile Aydın arasında inşa edilmiş,
zamanla başka demir yolu ağları da açılmış ve ulaşım kolaylaşmıştır. 1851’de Şirket-i Hayriye kuruldu. Günümüzde Şirket-i Hayriye “Şehir Hatları” adıyla İstanbullulara hizmet vermeye devam etmektedir.
Bankacılık Alanında Yapılan Islahatlar
XIX. yüzyılın ilk yarısında Osmanlı Devleti’nde ulusal niteliğe sahip bir banka kurulması için yeterli sermaye yoktu ve bankalar yabancıların elindeydi.evdekihocam.com
Bu durumdan ise en çok çiftçiler zarar görüyordu. 1863 yılında Mithat Paşa öncülüğünde devlet eli ve devlet himayesinde kurulan, adına Memleket Sandıkları denilen organizasyon; millî bankacılığın ilk örneği olarak tarihe geçmiştir. Memleket Sandıkları daha sonra bankaya dönüştürülmüştür ve günümüzde Ziraat Bankası olarak da bilinmektedir.
EĞİTİM ALANINDA YAPILAN ISLAHATLAR
XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde eğitim alanında da pek çok yenilik yapılmıştır. Avrupa’ya öğrenci gönderilmeye başlanmış, ilköğretim mecburi hâle getirilmiştir. Harp Akademisi (Erkan-ı Harbiye Okulu) ve Galatasaray Lisesi (Mekteb-i Sultani) bu dönemde açılmıştır.